|
Neem de muziek: onze oren kunnen zwemmen in een wijde rivier van heel precies gearrangeerde noten, een stroom aan klanken die alsmaar breder en dieper wordt naarmate er meer bladmuziek, CD’s en DVDs en TV-commercials, Youtubes enz. uitgebracht worden. En toch weten we maar heel weinig van het hoe en waarom van het componeren. We zijn uitvoeriger op de hoogte van het nieuwe kapsel van Madonna of een lady Gaga dan dat we weten van hun talenten als songschrijfsters. Het medische probleem waarmee Beethoven te kampen had, is vaker beschreven dan zijn muzikale hoofdbrekens. Ja, ja, ja, de beste man was zo doof als een kwartel toen hij zijn Negende Symfonie schreef. En wat dan nog? Dat is toch alleen maar een bijkomstigheid, een excuus voor een soortgelijk ongeloof dat we ervaren wanneer we een gehandicapte atleet een Olympisch hoogstandje zien doen. Het mysterie zit ‘m niet in het feit dat er ooit eens iemand een Negende Symfonie heeft gecomponeerd – het is het feit dat iemand sowieso zoiets KAN componeren. Ga er eens naar luisteren, echt luisteren. Stel jezelf de vraag: waar in hemelsnaam heeft die Ludwig de muziek vandaan gehaald? Belangrijker misschien: hoe kon hij het hoorbaar maken? En vervolgens: kan ik ook zoiets maken? Misschien. Op jouw heel eigen wijze. Het is heel goed mogelijk dat een aantal onder ons die momenteel druk bezig zijn met slapen, eten en geld te verdienen om de huur te kunnen betalen en de auto te laten ronken – naast natuurlijk het verliefd zijn – en die over zeg 200 jaar in de muziek encyclopedieën zullen staan, samen met de ons nu bekende grootheden zoals Bach, Brahms, Beethoven, Bartok of Berlin (misschien met jouw naam met B beginnen?). Wie het zullen worden en hoe hun muziek zal klinken kunnen we niet voorzien, maar zeker is dat ze het mysterie alleen maar groter zullen maken; het zullen de beste zwemmers ooit zijn die in deze Rivier Van Klanken het hoofd boven water weten te houden. Ze hebben geen andere keus dan proberen groter dan groots te zijn – de concurrentie is moordend en de stroomversnellingen veel woeliger dan tijdens de periode van de Klassieken. Ergens stroomopwaarts – daar waar de bron van alle mysteries ontspringt – werden ooit eens de klanken van de natuur en de mens gecombineerd – met voorbedachten rade! – en ontstond de eerste muziek. Hoe de reacties op deze muziek waren, is veel minder een mysterie. We waren – en zijn soms nog steeds – bang voor onweer en zoetgestemde geluiden brengen ons dan weer tot rust. Maar het idee om met opzet een abstracte, emotionele reactie teweeg te brengen met behulp van klanken, hoe bijzonder! Hoe kon zoiets gebeuren? Was muziek de geniale ingeving van een prehistorische Händel of kwam het tot ons na miljoenen jaren evolutie in een poging om de natuur te imiteren? Was de aanzet de ontwikkeling van de taal of is taal afgeleid van muziek? Of vielen beide als de rijpe appels van de Boom der Wijsheid tegelijkertijd in onze schoot? Begon het als een ritueel of kwam het ritueel daarna pas? Heeft de mens de muziek geschapen of moeten we herkomst ergens anders zoeken? Een echt mysterie heeft op z’n minst een verrassende ontknoping, maar de grootste mysteries laten zich nooit zomaar oplossen en bovenstaande is ongetwijfeld één van de allergrootste die wij kennen. Het mysterie zit ‘m niet zozeer hoe de mens muziek is gaan maken en waarmee, maar meer in het WAAROM. Welke behoefte had de Homo Sapiens die hij bevredigd wilde zien door middel van de muziek? Alles wat tot nog toe te weten zijn gekomen is dat ooit eens ergens een holbewoner in tranen of lachen uitbarstte bij het aanhoren van ongetwijfeld een heel primitief stukje muziek. Dat niettemin “herkend” werd als een even belangrijk “gereedschap” als de knots of de stenen hakbijl. De rivier begon te stromen… Jammer genoeg is het overgrote deel van onze prehistorische geschiedenis nog zo goed als een onbeschreven blad met hier en daar een krabbel of notitie van een belangrijke archeologische vondst en in de marge een aantekening van een enkel theorie. We turen ons suf over een landschap dat in nevelen gehuld is. In de vruchtbare gebieden tussen de Tigres en de Eufraat (wat wij nu als Irak kennen) gebruikten de mensen van Alakad en Sumer de muziek om hun dondergod Ramman en Ea, de heerser van het Diepe, te eren. Lach niet: dit waren zeer ontwikkelde mensen. Terwijl de rest van de wereld nog overal in troepjes over de vlaktes zwerfden op zoek naar een grot met meer ruimte en een beter uitzicht, wisten zij al hoe het land te irrigeren, kenden ze een politieke samenleving en beoefenden ze de Astrologie. Ze bouwden tempels waar complexe psalmen en andere versvormen werden gezongen, daarbij begeleid door instrumentalisten die, naar het schijnt, in rang konden verschillen: de naru mochten alleen oftewel een instrument te bespelen of zich als zanger presenteren, maar nooit allebei tegelijkertijd want dan kwam je in het vaarwater van de zammeru die dat wel toegestaan was. Meer is ons echter niet bekend. We weten niets van de stemmingen die ze gebruikten en of er misschien ook een notatiesysteem bestond. Het is zo goed als zeker dat er ook buiten de tempel muziek werd gemaakt – mensen hebben gedanst en gezongen in optochten – maar hoe deze muziek geklonken moet hebben, wie de componisten waren en wat de emotionele uitwerking er van geweest moet zijn, dat is allemaal verloren gegaan. De rivier onderwijl werd breder, dieper, stroomde verder, kreeg vertakkingen… De metafoor van de rivier is hier aangewend om wat meer inzicht te krijgen in het hele scala van muzikale veranderingen. Het doet er niet toe of iets “beter” is als iets anders. Was de uitvinding van de piano minder belangrijk dan de werken die Chopin met dit instrument componeerde? En wat te denken van Pythagoras’ experimenten met vibratie die ons de toonstelsels gaven, de ingeblikte muziek die we kregen dankzij Thomas Edison, Beethoven’s Negende, de partituur ervan in MIDI enkele eeuwen later, de niet-te-doorgronden structuur van Indonesische gamelan-muziek, de Kruistochten en de daarop volgende Renaissance in de Westerse muziek, de gedwongen of vrijwillige emigraties van hele volksstammen, de 20e eeuw met nieuwe mogelijkheden voor muziekgebruik zoals elektriciteit (Rock & Roll) en geluidsopwekking? Hebben deze namen en gebeurtenissen de loop van de rivier verandert, de bedding uitgediept, de stroming versneld? Waren ze/het slechts de rimpels aan de oppervlakte, een onderstroom of misschien toch de waterval? Ging deze en gene componist mee met de stroom of had hij benen sterk genoeg om op de bodem houvast te vinden en misschien zelfs het water te keren? (Het lukte Bach en Beethoven en wellicht ook Buddy Holly – De Beatles & Stones waren goed beschouwd gewoon op de juiste tijd en op de juiste plek). En misschien belangrijker: wat staat ons te wachten of is misschien al gaande? De tijd sleurt ons mee, stroomafwaarts. Maar waar de stroom een bocht gaat maken of weer wat breder wordt en welke muziek het met zich mee zal voeren… dat is aan ons om te bepalen. Vertaling & Bewerking voor het nederlands: Johnny Hoeve
|
Kijk geconcentreerd naar iets wat vanzelfsprekend is en je ziet uiteindelijk het mysterie…