Page 19 - Mozaiek6

1935 - Het gaat Berg financieel steeds slechter, voornamelijk door het uitblijven
van uitvoeringen van zijn werken. Maar ook zijn gezondheidstoestand wordt
dreigend-snel slechter. Als in april de lieve en liefelijke, 18-jarige vriendin des huizes
Manon Gropius (een dochter van Alma Mahler uit haar tweede huwelijk) plotseling
sterft aan kinderverlamming, is Berg zó onder de indruk, dat hij de instrumentatie
van Lulu onderbreekt en begint te schrijven aan een Vioolconcert, waar de

Amerikaanse violist Louis Krassner hem in februari om heeft gevraagd. Het wordt
een 'Requiem voor Manon’, ’dem Andenken eines Engels’ gewijd. Op 23 augustus
is de schets gereed, 18 dagen later de partituur!

Een der merkwaardigste reeksen uit de hele
dodecafonische literatuur vormt de grondslag van dit
meesterwerk: g-bes-d-fis-a-c-e-gis-b-cis-es-f, bestaande
uit vier 'tonale’ drieklanken om en om met kleine en
met grote terts, afgesloten door drie hele-

toonsafstanden, tussen de laatste vier tonen. Deze
lopen parallel met de eerste vier tonen van een koraal
uit J. S. Bachs kerkcantate ’O Ewigkeit, du Donnerwort’
(BWV60): a-b-cis-dis op de beginwoorden ’Es ist genug’
(melodie van J. R. Ahle, 1625-1673; harmonisatie van
Bach). Dit brengt Berg onder het werken op het idee
dat koraal in de finale van zijn vioolconcert voor Manon
te laten spelen; hij schrijft eigenhandig de tekst ervan
tussen de noten: ’Es ist genug! Herr, wenn es Dir gefallt,
so spanne mich doch aus!’

Het werk wordt een hoogtepunt in de muziek van de
eerste helft der 20e eeuw...! Met de harmonisch
verklaarbare twaalftoonrij, met het Karinthische
volksliedje, waartoe deze zich verdicht aan het slot van
het eerste deel, met de kunstige variaties rond de
koraalmelodie en met zijn lyrisch meesterschap, heeft
Berg werkelijk de steriele seriële theorieën betoverd en
in zijn vioolconcert tot laat-romantische muziek
gemaakt.

C. Webem: Drei Lieder op. 25 (Hildegard Jone), cantate Das Augenlicht op. 26
(Hildegard Jone), stappen op de weg terug naar 'tonale’ verstaanbaarheid.

Hoewel Berg wordt gekweld door pijnlijke abcessen, o.a. als gevolg van muggebeten,
en zich op de been houdt met over-doses medicamenten (heimelijk soms 30

aspirientjes per dag!) werkt hij ijverig door aan de voltooiing van de Lw/w-partituur.
Zij komt niet meer af, al staat er wel het twaalftonig akkoord al in op het moment, dat
Lulu aan de lustmoordenaar Jack ten offer valt, dat de theoretici beschouwen als ’het
eind van alle muziek’, als de overweldigende zuil bij het grenspunt van de historie der
nog met ’normale’ middelen tot klinken te brengen muziek.