Hoewel niemand precies weet wanneer alcohol voor het eerst werd geproduceerd, was het vermoedelijk het resultaat van een toevallig ongelukje dat minstens tienduizenden jaren geleden plaatsvond.
De ontdekking van bierkruiken uit de late steentijd heeft echter aangetoond dat opzettelijk gefermenteerde dranken minstens zo vroeg als de neolithische periode ongeveer 10.000 jaar geleden bestonden, en er is gesuggereerd dat bier mogelijk zelfs eerder als brood geconsumeerd werd.
Wijn verscheen rond 4000 voor Christus duidelijk als een afgewerkt product op Egyptische pictogrammen, en restanten van wijnmonsters in Griekenland dateren uit dezelfde periode. Maar alcohol werd niet op dezelfde manier geconsumeerd als nu. Sterker nog, in de oudheid werd alcohol gezien als een belangrijk medicinaal ingrediënt en als een essentieel onderdeel van de voeding .
Alcohol als medicijn
Vanaf het moment dat de eerste alcoholische dranken werden ontdekt, heeft de mens het als medicijn gebruikt . Afgezien van het stressverlichtende, ontspannende karakter dat alcohol op lichaam en geest heeft, is alcohol een antisepticum en heeft het verdovende effecten. Maar het is een combinatie van alcohol en natuurlijke plantenextracten, waardoor een veel effectiever medicijn ontstaat en het wordt al duizenden jaren als zodanig gebruikt. Het is de oorsprong van de beroemdste toasts, “Let’s drink to health“, een gezegde dat in vele talen over de hele wereld gngbaar is.
Wijn was ook een veel voorkomend onderdeel van de oude Romeinse geneeskunde. Zoals tegenwoordig bekend is, is alcohol een goed middel om de actieve elementen uit geneeskrachtige planten te halen. Wijn was de enige vorm van alcohol die de Romeinen kenden, aangezien distillatie pas in de middeleeuwen werd ontdekt. Kruiden doordrenkt met wijn waren een reguliere, medicinale list die een zekere mate van effect zou hebben, gezien het vermogen van de alcohol om de actieve bestanddelen van een aantal kruiden te extraheren.
Een van de beroemdste beoefenaars van op alcohol gebaseerde kruidenremedies was de vader van de moderne geneeskunde, Hippocrates, wiens eigen speciale recept voor darmwormen bekend stond als Hippocraticum Vinum. Hippocrates maakte rond 400 v.Chr. een ruwe vorm van vermout met behulp van lokale kruiden en wijn, maar kruiden-infusies kregen een heel nieuw niveau van kracht toen distillatie werd ontdekt.
Alcohol was het ‘levenswater’
De verspreiding van het christendom met de kruistochten vanaf 1095 bracht kennis over de kunst van alchemie en destillatie van de vroege Arabische geleerden naar Europa.
Het ‘Water des Levens‘ werd in heel Europa verfijnd (omdat het veiliger was om te drinken dan het door ziekte geteisterde smerige water) en al snel ontstonden er commerciële apothekers die met de kennis van distillatie en botanische extractie goede zaken konden doen. Gedurende de hele oudheid was het water vervuild met gevaarlijke microben, dus het drinken van alcohol, waarbij de vloeistof werd gekookt of onderworpen aan soortgelijke steriliserende behandelingen, werd als gezonder en veiliger beschouwd.
Een van de vroegste vermeldingen van medicinale alcohol uit deze periode is afkomstig van Roger Bacon, een Engelse filosoof uit de 13e eeuw en schrijver over alchemie en geneeskunde. Volgens de vertaling (gepubliceerd in 1683) suggereert Bacon dat het de eigenschap van alcohol is om “de maag te behouden, de natuurlijke warmte te versterken, de spijsvertering te bevorderen, het lichaam te beschermen tegen bederf en het voedsel te bereiden totdat het in bloed verandert.” Maar hij erkende ook de gevaren van overmatig consumeren: “Als het te veel geslokt wordt, zal het integendeel veel schade aanrichten: want het zal het verstand verduisteren en de hersenen nadelig beïnvloeden.“
De Europese kolonisatie in de 15e en 16e eeuw gaf de apothekers een overvloed aan exotische kruiden, specerijen, schillen en bessen om toe te voegen aan hun medicijnkastjes en vanaf dat moment tot relatief recent werd een groot percentage van de medicijnen gemaakt met toevoeging van een alcoholische drank.
Gin is een goed voorbeeld van een sterke drank die oorspronkelijk is ontworpen om als medicijn te worden gebruikt; Aangenomen werd dat het gebruik van jeneverbes de koorts en tropische ziekten kon genezen waaraan de Nederlandse kolonisten leden in het pas gekoloniseerde West-Indië. Veel van de huidige merken zoals Chartreuse en Benedictine zijn geboren in de kloosters van Europa, ontworpen als maagverstevigers en algemene elixers.
Voorzichtigheid & de schadelijke effecten
Tegen de 18e eeuw waren er echter groeiende zorgen over de meer schadelijke effecten van alcohol, waaronder dronkenschap, misdaad, alcoholisme en armoede. In 1725 drukt de eerste gedocumenteerde petitie van het Royal College of Physicians de bezorgdheid van de fellows uit over het “verderfelijk en groeiend gebruik van gedistilleerde dranken”. Tegen de 19e eeuw begonnen er in Groot-Brittannië matigingsbewegingen op te komen – aanvankelijk adviseerden sommigen om alleen bepaalde dranken te beperken, maar na verloop van tijd verschoof hun standpunt en riepen ze op tot totale onthouding.
De ironie is dat we nu in een tijd leven waarin, hoewel alcohol sociaal aanvaardbaar is, het classificeren als ‘goed voor je‘ wordt afgekeurd en een idee is dat lijkt te zijn voortgekomen uit de ontwikkeling van de moderne geneeskunde. Desalniettemin bestaat er nog steeds de mening, en zelfs wetenschappelijk bewijs, dat alcohol met mate gezondheidsvoordelen heeft, zoals:
Vermindering risico op ontwikkelen van hartaandoeningen
Mogelijk vermindering van het risico op een beroerte
Mogelijk vermindering van het risico op diabetes
De ouderwetse apotheken met hun vele potjes vol met mysterieuze velgekleurde maceraties stierven uit in het begin van de jaren 1900 toen de wetenschap meer in staat was om de belangrijkste eigenschappen van de natuur synthetisch te reproduceren en daarom geen alcohol meer nodig had als basis.
Farmaceutische bedrijven zijn er ook op gebrand om het feit te negeren dat biologische medicijnen gratis zijn, terwijl tabletjes dat niet zijn. Je kunt de natuur niet patenteren, maar wel de pilletjes.
Bovenste afbeelding: een middeleeuwse ridder die bier drinkt. Bron: Warpedgalerie / Adobe Stock
Oorspronkelijke engelstalige tekst: The Water of Life, Alcohol as Medicine Through the Ages