Page 5 - MusicInTime

Uitgangspunten
v. Chr. Trillingen en heidense riten

Als algemene definitie kunnen we stellen dat muziek een uitdrukking is
van lichaamsbeweging, dat elk thema en elke muzikale ‘zin’ een weerspie­
geling vormt van een of ander gebaar, en dat hetgeen de componist bedenkt
een lichamelijk uitgangspunt heeft. Dansmuziek is een duidelijk voorbeeld,
maar lyrische muziek ook, of die nu snel is of langzaam. Als die in het juiste
tempo gaat moet het lichaam van de luisteraar hem aanvoelen als natuurlijk,
zelfs in het vloeiendste, breed uitgesponnen bel canto of in de uitdagendste
progressieve compositie van nu. Meer dan eens is er een poging gedaan om
deze harteklop van de natuur te vangen in een wiskundige formule, maar de
aard van de mens keert zich af van zulk gedoe, want muziek bezielt de geest
via het lichaam. Voor onze voorouders waren ritmen religieus en magisch;
voor ons zijn ze wiskundig en fysiek... en een nog duidelijkere prikkel voor
de geest en diens zintuigen.

De ongeschreven overlevering
Er was muziek in overvloed in de eeuwen vóór onze jaartelling, en er is
bewijs genoeg dat zij prachtig en kleurrijk was. Niemand schreef die muziek
op papier, zodat we haar niet kunnen uitvoeren zoals ze toen klonk. Muziek
werd doorgegeven van leraar op leerling als een levend iets dat niet moest
worden vastgelegd. Van de hogere muziekcultuur van India, duizenden jaren
oud, werd niets genoteerd, evenmin van de muziek van Soemerië of Egypte
of China. (Er zijn wat losse pogingen van 138 v. Chr., een heerlijke uitdaging
voor de geleerden.) De weerstand tegen opgeschreven muziek die voorgoed
in haar ontwikkeling is gestagneerd bestaat nog steeds. Een Aziatische musi­
cus zou er niet over peinzen om zijn compositie te noteren, want in tegenstel­
ling tot de beredeneerde moderne westerse muziek is het wezen hier impro­
visatie, en het doel innerlijke beschouwing.
Voor de oude Grieken was het doel van muziek geneeskundig: de geest
zuiveren en de ziel in harmonie brengen door dans of gezang. Ze geloofden
dat hun toonaarden of toonladders elk een verschillend effect hadden op de
Dit reliëf uit de Han-tijd luisteraar, sommige gunstig, andere ongunstig; de ene riep dus moed op, een
geeft muzikanten weer die andere evenwichtigheid, enzovoort. Zij waren tegen het opschrijven van
een voorstelling begeleiden. muziek omdat dat slecht zou zijn voor de geheugenwerking. En hoewel de
Griekse klassieke beeldende kunst ons instrumenten laat zien die gebruikt
werden en afbeeldingen toont van muziekuitvoeringen, en hoewel de lite­
ratuur ons hun theorieën en systemen uit de doeken doet, hebben we geen
notie hoe die muziek klonk. Er bestaan twee hymnes en een drinklied van de
tweede eeuw v. Chr., maar de geleerden kunnen het er niet helemaal over
eens worden hoe die moeten worden uitgevoerd.

De uitvinding van muziekinstrumenten
Er is een verrukkelijke scène in de opera Siegfried van Wagner, waarin de
jonge held luistert naar het getsjilp van een vogel in een boom, dan een riet
tot een fluit snijdt en het vogelgezang beantwoordt (heel grappig, maar niet
erg goed). Het eerste muziekinstrument van de primitieve mens - buiten de
aarde, als grond om op te stampen - kan best in zo’n situatie zijn uitgevon­
den.
De vroegste instrumenten die nog bestaan zijn een ééntonig fluitje van een
rendierbotje van 10 000 v. Chr., en bijna even oude benen fluiten met drie
of meer vingergaten. (Rieten fluiten zijn veel makkelijker te maken, maar
heel vergankelijk.) Het waren geslaagde pogingen om de natuur na te doen:
de wind die fluit in een holle boomstam of door het riet, de roep van een uil.
De litofoon - stenen met verschillende toonhoogte, voorloper van de xylo-

16