Waar De Engeltjes Zingen

Hoe het ook zij, laat me je niet vermoeien met Jung’s wetenschappelijke definities en uitwijdingen. Bij een een eerste kennismaking met het gedachtegoed van deze zielendokter moet ik dan wel erkennen dat het allemaal heel interessant klinkt en zeker de moeite waard is ooit eens meer aandacht te geven, maar voorlopig: neen. Wat wij, liedjesschrijvers, muziklanten (dat wil zeggen: klanten van de muze, altoos aan de bron van inspiratie) beogen is niet het analytische en wijsgerige denken maar het meer inspirerende met het hart ervaren.

Wat volgt zijn de bevindingen met het onderbewuste van enkele belangrijke liedjesschrijvers. Wat is dat onverklaarbare gevoel dat je soms tijdens het neerpennen van een nieuw liedje kan ervaren? Het is alsof de tekst op papier en de melodie in jouw hoofd hun eigen weg willen gaan, en niet die jij bij aanvang voor ogen had. Die dwingende invloed uit het diepste van je wezen die er voor zorgde dat “Scrambled Eggs” uiteindelijk “Yesterday” kon worden, die Keith Richard de fuzzbox deed aansluiten om naar andere mogelijkheden te zoeken voor zijn oorspronkelijk op een akoestische gitaar gespeelde riff in “Satisfaction” om zomaar eens twee voorbeelden aan te halen… waar komt het vandaan?

SINNEAD OCONNER: Het gebeurt heel sporadisch dat een song niet van mij komt maar van iets anders. Ik heb het eigenlijk nog maar met drie liedjes zo meegemaakt en met My Special Child in het bijzonder. We waren aan het opnemen nadat ik zwanger was geworden en besloten had dat ik de baby niet zou houden, hoe erg ik dat ook vond. Ik had een abortie laten doen en dat zat me nog steeds erg dwars. En toen schreef ik die song. Toen ik aan de zangpartijen begon, was het net of het kind aanwezig was. Het klinkt misschien gek, maar de zang en de emotie waren van haar. Ik was ervan overtuigd dat het een meisje was en dat het allemaal van haar afkomstig was want de opnames pakten heel anders uit dan ik had verwacht. Het werd een song die zei: Wees maar gerust, je hebt jouw zoon en die houdt van jou, dus maak je maar niet druk om mij. Elke keer als ik de opname terughoor, valt dit me weer op.

KEITH RICHARD: Het is altijd iets waar ik gehoor aan geef. Ik hoor iets en dan moet ik het mijzelf op de gitaar aanleren. Je hebt gewoon geen keus, je kan niet gewoon even die knop omdraaien en het uit zetten. Je kan proberen het te negeren maar het is sterker dan jij. Het valt niet te controleren, het blijft maar komen uit jezelf. Goed beschouwd ben jij het slaafje.

ROSANNE CASH: Het is net zoiets als het overlevingsinstinct, net zo primitief. Als ik het negeer dan krijg ik zenuwaanvallen. Ik kan niet slapen, ga ongezond eten, ben snel geirriteerd. Het gaat me dus echt lichamelijk parten spelen. Het is alsof de energie er gewoon is en wanneer ik er niets mee aanvang, dan gaat het tegen mij werken.

JONI MITCHELL: Kreativiteit komt voort uit de noodzaak om te communiceren; het is iets wat ontwikkeld kan worden. Iedereen kan wel iets maken, iedereen kan kreatief zijn. Het net waarmee je de kreativiteit vangt, is gemaakt met de draden van jouw alertheid. Als je door het leven kan gaan met dezelfde alertheid en aandacht die je hebt wanneer je bijvoorbeeld een computerspelletje speelt dan ben je niet stuk te krijgen. Dat is goedbeschouwd Zen. Als je goed bent in het spelletje en je zegt tegen jezelf: ik ben fantastisch met dit spel, dan laat je het ego binnen. Daarvoor was er nog geen Ego, je was de Niet-gedachte. En in de Niet-Gedachte is de tijd eindeloos maar met de komst van zelfs maar een gedachte verdwijnt dit en wordt de tijd beperkt.

Als je jezelf vatbaar voor de kreativiteit wilt maken dan moet je je oren trainen, optimaal alert zijn, afgestemd staan. Als je te rationeel rederneert ben je niet erg goed uitgerust om te creeeren. Je moet in staat zijn je te kunnen overgeven aan het mystieke, het altijd raadselachtige. Met een been in het goddelijke staan want allen daar ontstaat de grootsheid. Je kunt dan wel gewoon goed in jouw vak zijn en in staat zijn een aardig liedje te schrijven maar er zijn dagelijks duizenden liedjes op de radio die ook vakkundig opgebouwd zijn en toch niet met een been in het goddelijke staan. En dat kunnen zelfs de hits zijn; het hangt af van welke maatstaven je hanteert, wat kreatief zijn voor jou betekent.

Als je te verstandelijk rederneert dan zal de kreativiteit niet komen omdat je niet intuitief genoeg bent en kreativiteit heeft heel, heel veel intuitie nodig. En je moet een zekere emotionaliteit over je hebben anders wordt jouw werk te kil. Maar daarintegen, als je te emotioneel bent, dan krijg je er weer geen lijn in. Je moet wel helder blijven denken.. Dylan schrijft iets dat nogal abstract is en meteen daarna komt hij met een zin die recht-voor-zijn raap doel treft. Om vervolgens weer heel surrealistisch te worden.

JACKSON BROWN: Er is een zin in Dylan’s Subterranean Homesick Blues: “hanging round an inkwell”. Deze zin betekende toendertijd alles voor mij vanwege het probleem waarmee ik zat. Ik probeerde te schrijven maar de woorden wilde maar niet komen. En ik dacht: Je kan dan wel gewoon blijven zitten wachten op inspiratie, je kan proberen wat discipline in jouw artistieke leven te krijgen en er voor te zorgen dat je, zeg maar, in vorm bent om op de juiste manier aan de slag te gaan wanneer de inspiratie zich aandient. Maar als je blijft afwachten, Jackson jongen, dan zal het echt nooit gebeuren. Op een gegeven moment besloot ik mijzelf dan maar er aan over te geven. Ik dacht, okay, ik weet dat ik dit allemaal kan neerpennen dus bij deze: ik sta tot uw beschikking. Het was net een soort van gebed. En toen schreef ik iets wat ik op die leeftijd als mijn eerste echte liedje beschouwde, dat echt goed was. Ik geloof zeker dat er iets is maar moet zeggen dat ik er eigenlijk ook niet zoveel bij stil sta. Meestal ben ik bezig om er contact mee te maken. Wat dat iets dan ook moge wezen.

PETER GABRIEL: Het is zoiets als electriciteit en kreativiteit is de stekker in het stopcontact. Je hebt als liedjesschrijver een antenne en je voelt soms letterlijk de rillingen als je ergens goed in zit.

JONI MITCHELL: Als ik lang aan het schilderen ben, is het of mijn gedachten stoppen. Als je me aan elektrische draadjes zou vastbinden zou je misschien ontdekken dat ik een soort van droomtoestand zit. Ik praat dan niet meer en van ergens komen dan die onhoorbare stemmetjes of noem het kosmische impulsen die mij zeggen: iets meer rood linksboven, graag. Je denkt er niet bij na, schildert het rood en wacht op wat er komen gaat. Soms heb ik hetzelfde met de muziek.

Bij mij gebeurt het dan meestal ‘s nachts en alleen terwijl ik als een soort van mantra dat ene patroontje steeds maar weer zit door te nemen de dron zorgt er dan voor dat de inspiratie wordt opgeroepen. Als je aan het schrijven bent dan moet je afdalen in jouw onderbewustzijn en het kan wel eens angstig zijn daar, als in een enge droom. Maar als je dat afdalen aankunt, aandurft en er mee om weet te gaan, dan kun je rekenen op heel veel zelfkennis. En dat geeft je dan weer de nodige mensenkennis wat noodzakelijk is bij het liedjesschrijven. Op die manier gesteld is het schrijven een fantastische psycho-therapie, hoewel soms best wel beangstigend.

SINEAD OCONNOR: Mijn dagelijkse leven is nogal onstuimig, ook emotioneel. Ik vind dat niet eng maar er gebeurt van alles, 24 uur per dag. Dus ik ben voortdurend bezig me af te vragen hoe dat nu allemaal zit. Steeds weer vraag ik mij af wat ik er wijser van wordt. En regelmatig moet ik dan weer, voor een beetje orde in de chaos, het op papier schrijven om daarna te kunnen zeggen: ja, zo voel ik mij!

Zit er iets van herkenning voor je bij? Vast wel. Laat tien liedjesschrijver aanschuiven aan een ronde tafel, geef ze wat te drinken en stel voor een open gesprek over het “vak”. Ik zeg je, nog nooit zag je een groep van mensen op een lijn en met zoveel overeenstemming hun meningen verkondigen. Wat de grote namen hier boven uitgelegd hebben, moet welhaast ook voor jou gelden. Of zal dat tezijnertijd gaan doen, als de eerste multimap vol met titel-ideeen, mislukte coupletten en vetgeschreven refreinen naar het Archief van de Persoonlijk Herinneringen (oftewel: De Doos Op Zolder) mag verhuizen.

Hoe staat het met jouw heel eigen, speciale ervaringen met het onderbewustzijn?

Zomaar eens twee voorbeelden. Ik zelf weet inmiddels dat een eigen compositie, en in het bijzonder als deze een emotie probeert te verwoorden, iets kan hebben van een indiaanse regendans. Niet in stijl en muzikale aanpak, wel te verstaan, maar in bedoeling: we gaan de goden verzoeken. Een gebed heeft diezelfde intentie, lijkt mij, zij het gesproken en met een meer religieuze teneur (vgl. Franz Kafka’s uitspraak “Art is a form of prayer”).

Het heeft mij geleerd dat hoe somber, kritisch of zwartgallig het onderwerp van mijn liedje ook mag zijn, ik altijd een positieve wending of conclusie moet zien te vinden. Op een dag immers komt het liedje je achteropgelopen.

Andere composities blijken later overeind te blijven staan als de mijlpalen in jouw leven. Toen schreef ik dit, o ja, dat was in de tijd van … Of zetten een punt achter iets waarna je, ontdaan van emotionele ballast, weer op een ander spoor voort kunt reizen op weg naar een volgend station.

Neem nooit een idee voor een liedje als vanzelfsprekend. Bedenk dat het onderbewust-zijn er altijd plannen mee kan hebben, misschien niet nu en misschien niet in de vorm zoals die is opgeborreld. Komt besef, is het daar.

Vertaling en Bewerking: Johnny Hoeve Moonpub NET, the Netherlands