Allerlei artikeltjes zelf geschreven of vertaald/bewerkt
CONFLICT: Prospero, the hertog van Milaan en een machtige tovenaar is verbannen door zijn broer Alonso naar een eiland. Als het schip met zijn broer aan boord langs het eiland vaart laat Propero een storm ontstaan en Alonso en zijn mannen komen onder de magie van Propero die zijn magie gebruikt om wraak te nemen.
THEMA: De illusie van gerechtigheid, de moeilijkheid om mens en monster te onderscheiden, de aantrekkingskracht van de nieuwe kolonies
MOTIEF: Meester en slaaf, water en verdrinken, mysterieuze geluiden en muziek.
SYMBOLEN: De storm, het schaakspel, het magische boek van Prospero
The Tempest is nog steeds een toneelstuk dat veel vragen oproept. Men denkt dat het het laatste stuk is dat Shakespeare geschreven heeft en dat het een soort van zijn vaarwel aan de kunst van het toneelschrijven is. “Het is volbracht”, zoals Jesus gezegd zou hebben aan het kruis, The Tempest zou Shakespeare’s versie van zijn einde als toneelschrijver zijn.
Het zijn niet meteen de spannende gebeurtenissen in het stuk zelf die deze vragen oproepen. Er is een schipbreuk al gelijk aan het begin van het stuk (hoe deze scheepsramp op het toneel tot leven is gebracht is natuurlijk een interessant gegeven op zichzelf), de hoofdpersoon is een magier en zijn helper Ariel, een spirit. De schipbreukelingen lopen rond met moordplannen en alsof dat nog niet genoeg is voor een opwindend toneelstuk, er zwerft ook nog een beestachtige inboorling over het eiland met de angstaanjagende naam Caliban (kannibaal?). Maar natuurlijk mag ook weer de liefde niet ontbreken en dus draait het verhaal ook rond een romance. Alles heeft een happy end: het toneelstuk wordt niet gerekend tot 1 van Shakespeare’s tragedies, het kan een komedie zijn maar niet alles is om te lachen en het stuk heeft toch ook veel serieuze kwesties.
Het zijn meer de karakters en bedoelingen van het stuk die de vragen oproepen. Is Prosperus Shakespeare zelf? Is Caliban de indiaan van het nieuw ontdekte Amerika? Is Ariel de spirit van zijn toneelschrijverij die aan het einde van het stuk eindelijk zijn vrijheid krijgt? Wat sowieso heeft Shakespeare met het stuk willen uitleggen?
De Illusie van Rechtvaardigheid
The Tempest vertelt het verhaal van een een onrechtvaardige daad, de usurpatie van de troon Prospero’s door zijn broer. Prospero’s zoekt al langere tijd naar een manier om zich te wreken en hoe hij zijn macht kan herstellen. Maar hoewel hij aan het begin van het toneelstuk deze slachtoffer-rol krijgt toebedeelt, blijkt later dat zijn ideeen over recht en onrecht nogal hypocriet zijn.
Hij is woedend op zijn broer maar heeft geen enkele scrupules om Ariel en Caliban als zijn slaven te behandelen. Een groot gedeelte van The Tempest gaat vooral over wat goed is voor Prospero maar geeft geen enkele verwijzing naar een hogere orde van rechtvaardigheid; het stuk kan wat dat betreft enigszins als moreel dubbelzinnig gezien worden.
Naarmate het stuk vordert, echter, lijken de thema’s creativiteit en kunst belangrijker te worden en Prospero’s rol krijgt meer de rol van de auteur die het verhaal rondom hem zelf creërt. Met deze metafoor in gedachten – en vooral als wij Prospero accepteren als surrogaat voor Shakespeare zelf – dan lijkt zijn idee over rechtvaardigheid, zo niet perfect, op zijn minst wel sympathiek.
Bovendien is het het publiek al snel duidelijk dat de middelen die Prospero gebruikt om zijn idee van rechtvaardigheid en zijn zaak te promoten ook die van een magier zijn die het spel regeert. De auteur van het toneelstuk lijkt de hoofdpersoon zelf te zijn en het feit dat hij – na de vele moreel twijfelachtige gebeurtenissen die hij arrangeert – ook een happy end ensceneert, is aanleiding voor een feestje.
Eind goed al goed, om met de titel van een ander Shakespeare stuk te spreken; er is kortom aan het einde van het stuk niet veel reden voor kritiek op Prospero’s manipulaties.
Door gebruik te maken van magie en trucs en de special effecten en spektakels van het theater lukt het Prospero geleidelijk aan het publiek en de andere karacters in het stuk te overtuigen van de zin van zijn zaak. De onduidelijkheden rondom de methoden die hij gebruikt verdwijnen naarmate het stuk vordert. Prospero vergeeft zijn vijanden, belooft Ariel die hij als zijn slaaf gevangen houdt, zijn vrijheid en afgezien van zijn toverkracht, aan het einde van het stuk is hij alleen nog maar de wijze oude man die met pensioen gaat en het publiek bedankt voor hun aandacht. Prospero’s idee van gerechtigheid is dit keer minder bedoelt als commentaar op gerechtigheid in het werkelijke leven maar zegt meer over de aard van moraal in de kunst. Shakespeare lijkt ons te zeggen dat een happy ending – zoals die later in Hollywood standaard is geworden – niet zomaar uit de lucht hoeft te vallen om het stuk blijmoedig te laten eindigen maar maar een techniek van de kunst van het toneelschrijven.
Misschien niet altijd opgemerkt als thema in The Tempest is het onderscheid tussen “mens” en “monsters”. Miranda kent slechts 2 mannen met wie zij haar hele leven op het vertrouwd is: Prospero en Caliban. Bij het de eerste keer zien van Ferdinand zegt ze “dat hij de derde man die ooit gezien heb. Miranda herinnert ons er aan dat Caliban voordat ze hem geleerd taal, een lomperik was met alleen een soort van brabbeltaaltje om zich te uiten. Ze gaat er van uit dat met geduld en aandacht hij uiteindelijk toch meer menselijk kan worden.
Prospero daarintegen heeft ook zijn pogingen gedaan om Caliban meer menselijk te maken maar is tot de conclusie gekomen dat het verloren moeite is geweest en zelfs dat Caliban dit niet verdiende. Hij is een geboren duivel wiens natuur te nimmer verbeterd kan worden. De precieze aard van Caliban blijft enigszins dubbelzinnig in het stuk maar geeft aan dat Shakespeare toch wel bedoelingen had met dit vreemde personage in zijn toneelstuk. De scenes met Caliban zijn daarnaast zeer vermakelijk.
Caliban zelf beweert dat hij altijd aardig voor Prospero is geweest maar dat deze zijn vriendelijkheid hem terugbetaald heeft door hem als slaaf gevangen te houden. Prospero beweert dat hij zijn vertrouwen in Caliban verloren heeft nadat deze eens geprobeerd had om Miranda te verkrachten. Welk Caliban-personage het publiek kiest, hangt af van wie de toeschouwers geneigd is te geloven: Caliban kan van nature de duivelse wildeman zijn die nooit zal veranderen of het kan ook Prospero’s onderdrukking zijn geweest die hem zo gemaakt heeft. Of misschien moet hij – het monster – toch nog meer cultuurverfijning ondergaan om uiteindelijk echt als een mens te worden.
De allure van de kolonie
Het bijna onbewoond eiland presenteert een gevoel van de oneindige mogelijkheden voor vrijwel iedereen die er landt. Prospero heeft het gevonden voor zijn isolement, een ideale plek om zijn dochter groot te brengen. Caliban’s moeder Sycorax werkte er aan haar magische krachten nadat ze was verbannen uit Algerije. Caliban nu alleen en Prospero’s slaaf, jammert dat hij ooit eens zijn eigen koning was. Wanneer hij Alonso en Gonzalo ontmoet, fantaseert hij over een utopische samenleving op het eiland waarover hij zal heersen. Caliban suggereert dat Stephano Prospero moet doden en Stephano ziet onmiddellijk nieuwe mogelijkheden: “Monster, ik zal deze man doden en zijn dochter en ik zullen koning en koningin zijn Trinculo en jij zullen mijn dienaren zijn.”. Stephano hoopt vooral te profiteren van de geesten die deze “vreemde geluiden” maken op het eiland; zij zullen voor de achtergrondmuziek zorgen voor zijn nieuwe koninkrijk.
Al deze personages zien het het eiland als een oord dat hun vrijheid en nieuwe mogelijkheden het karakter van het toneelstuk echter toont aan dat al hun verwachtingen als ze al niet gesaboteerd zullen worden, toch op z’n minst toch heel veel tegenwerking zullen vinden.
Gonzalo’s utopische visie in Act II, scene i wordt teniet gedaan door de scherpe antwoorden van de meestal domme en sullige Sebastian en Antonio. Gonzalo zegt dat er geen commercie of arbeid en ook geen “soevereiniteit” zal zijn in zijn samenleving. Sebastian antwoordt hem “maar hij zal er koning zijn” waarop Antonio toevoegt: “Het laatste eind van zijn gemenebest vergeet het begin”. Gonzalo’s fantasie is dus koning zijn over een land dat geen koning heeft; het is enerzijds kritiek op het heerschappij op het eiland van Prospero zelf maar toont ook aan hoe zinloos en belachelijk hun fantasieeen zijn.
Hoewel het koloniale gevoel dus door bijna iedereen vertegenwoordigd wordt is er toch slechts één echte koloniale afstammeling: Caliban. Wij kunnen in eerste instantie sympathie voor hebben omdat hij het slachtoffer lijkt van Prospero’s heerschappij en getergd als hij door de stemmen in zijn hoofd van de geesten op het eiland. Maar later wanneer hij voorstelt om Prospero te gaan doden en het eiland te gaan veroveren voor zijn eigen heerschappij haalt hij toch weer onze afkeur op zijn hals.
Motieven
Motieven zijn de steeds weer terugkerende structuren, contrasten en literaire hulpmiddelen die kunnen bijdragen aan het verloop van het toneelstuk en ook een beter zicht geven op de grote lijnen ervan. In de Tempest lijkt het thema Meester – Slaaf te overheersen. Bijna elke scene heeft direct of indirect wel iets te maken met de relatie tussen een persoon die macht heeft en iemand die onderworpen is aan die macht.
Al bij de opening van het toneel kunnen we een voorbeeld hiervan zien: de bootsman (dienaar) will niet luisteren naar en is boos op zijn opdrachtgevers (het groepje edelmannen) omdat zij met hun commando’s het schip in gevaar brengen. Het is deze opdrachtgever – dienaar verhouding – oftewel die van meester en zijn slaaf – die vervolgens voortdurend een belangrijke rol speelt.
Prospero en Caliban, Prospero en Ariel, Alonso en zijn mannen, dit groephje mannen weer tegenover Gonzalo, Stephano, Triculo, Caliban enzovoort. De Tempest onderzoekt de psychologische en sociale krachten van de machtsverhoudingen vanuit verschillende standpunten: de verhouding Propero – Ariel is positief maar desalniettemin een machtsverhouding, die van Propero tegenover Caliban is negatief echter. Dit is als voorbeeld hoe ook de andere relaties in het stuk op de 1 of andere manier een soort van machtsverhoudingen aangeven.
Het Water en Verdrinken
Het stuk zit vol met vermeldingen naar water. De zeelieden meteen al in het eerste bedrijf, Caliban en Stephano en Trinculo drijfnat, Miranda die vreest dat iedereen is omgekomen in het “wilde water”, Alonso die dreigt zelchzelf te gaan verdrinken als hij hoort dat zijn zoon wellicht dood is vanwege zijn eigen handelen, Prospero zelf die zodra hij iedereen betaald heeft gezet en hij klaar is met zijn wraak het publiek belooft dat hij zijn boek zal weggooien in het water. Kortom: het is een natte bedoening in het stuk.
Er is wellicht symboliek hierin hoewel het misschien meer voor de hand ligt dat het gewoon als een theater-effect is bedoeld. De storm op zee waarmee het stuk begint hangt nog steeds in de lucht en het water van de omhoog gestuwde golven houdt het hele eiland nat tot aan het einde van het toneelstuk. Alonso die van plan is zichzelf te verdrinken vind een echo bij Prospero die belooft zijn magisch boek aan de golven prijs te geven. Beide broers zullen een offer moeten laten om weer in het reine te komen: Alonso moet bereid zijn om zelfs zijn leven te geven en Prospero moet zijn magie laten varen.
Het meest belangrijke effect van dit water-motief is misschien wel om de symbolische kracht van de Tempest zelf te benadrukken. De storm en de wateroverlast dat het heeft veroorzaakt zijn van grote invloed op gebeurtenissen in het stuk en de handelingen van de personages. Het geeft, nogmaals, aan dat het vermoedelijk bedoelt is als theatraal en literair effect om beter de nadruk te leggen op de titel van het stuk .
Geheimzinnige geluiden
Het eiland is zoals Caliban zegt, “vol geluiden”. Het stuk begint met een “onstuimig geluid van donder en bliksem”, bij de ondergang van het schip wordt binnenin het schip “een verward geluid” gehoord. Veel van die geluiden zijn engisgzins muzikaal bedoelt veel van de muziek in het stuk hoort toe aan Ariel. Ferdinand wordt naar Miranda geleid door Ariel’s muziek. Ariel’s muziek laat ook Gonzalo ontwaken juist op het punt wanneer Antonio en Sebastian hem willen gaan doden. Pintuhoki88 Het magische banket van Bedrijf II is op de wijs van “plechtige en vreemde muziek”.
De geluiden van het stuk krijgen aandacht door Caliban’s speech. Shakespeare zorgt er voor dat Caliban ook het meest ontvankelijk is voor het magische van deze geluiden waardoor wellicht het publiek ook meer geneigd is de illusie van donder en regen en allerlei onzichtbaarheden te accepteren. Het stuk zit bomvol met hypnotiserende en magische gebeurtenissen en dan is het wel zo fijn als het publiek bereid is daarvoor open te staan. De muziek en en vreemde geluiden helpen daarbij.
De storm waarmee het stuk begint symboliseert hoe kwaad Prospero is en uit is op wraak . Alle schipbreukelingen zijn nu in dezelfde situatie als Prospero gevangenen op het eiland. Prospero kent voorlopig geen genade en wil zijn vijanden net zo laten lijden als hij dat gedaan heeft dankzij toedoen jaren geleden. De storm is ook een voorbeeld van hoe Propero’s magie ook zo nodig ten kwade gebruikt kan worden en gelijk een storm
De Tempest en het schaakspel
Ook het schaakspel kan enigszins dienen om het toneelstuk te analyseren. Ferdinand en Miranda spelen dit spel aan het einde van het stuk wat niet meteen zo belangrijk lijkt maar toch misschien aangeeft wat Shakespeare nog meer heeft willen zeggen met de Tempest. Aan het einde van het stuk heeft Prospero de koning (Alonso) gewonnen. Zonder dat deze het wist heeft hij Miranda laten trouwen met Alonso’s zoon en op die manier de opvolging van het hertogdom ook aan zijn kant gekregen. Ook de andere gebeurtenissen in het toneelstuk kunnen gezien worden als de volgende zet in een soort van schaakspel en Prospero als de winnaar en grootmeester van het spel.