Toen onderzoekers onlangs rapporteerde dat ze erin geslaagd waren om bonobo apen een beat te laten slaan op een trommel – zij het kortstondig – was dit niet veel meer dan een leuk berichtje; de wetenschappelijke en muzikale interesse in deze onderzoekingen is al een langere tijd gaande en sinds Snowballs’ Youtube hits lijkt alles mogelijk.
Wetenschappers in California hebben een zeeleeuw laten headbangen op het ritme van “Boogie Wonderland” en in Japan schijnt een chimpansee ritmische op een keyboard gespeeld te hebben zij het op een uiterst eenvoudige beat.
Ook zijn we inmiddels op de hoogte van muggen die met een zeker ritme hun tere vleugeltjes laten wapperen en dat dan ook nog met een zacht zoemend geluid op een zekere toonhoogte en in perfecte harmonie …
De studie van muzikaliteit bij dieren gaat ten minste terug tot aan Charles Darwin. Hij beweerde dat ritme overal aanwezig is in de biologische wereld, wat, zo dacht hij, natuurlijk het ontstaan van de muziek moest verklaren. Later kreeg het wetenschappelijk onderzoek in deze richting een boost met de opnamen van de Humpback Whale-songs in de jaren 1970 en zag vervolgens een dramatisch toename in de laat-20e eeuw, mede dankzij de nieuwe technologieën voor het scannen van de hersenen.
Sommige wetenschappers denken dat door zorgvuldig onderzoek de muzikaliteit bij dieren uiteindelijk eens ontdekt zal worden.
Patricia Gray, een onderzoeker aan de Universiteit van North Carolina in Greensboro en co-auteur van de Bonobo studie, meent dat bonobos het ritme gevoel kunnen aanleren mits het in een door hen gewenste tempo (snel) is en in een sociale omgeving met veel training en support. De eerste resultaten waren slechts het begin en er is nog een lange weg te gaan.
Het aanleren van ritme bleek in het geval van de bonobo ook een speciaal vervaardige drum nodig te hebben, “de drum wordt ook gebruikt om op te springen, te plassen en het achterwerk te verschonen”. Maar als zij werkelijk blijken te beschikken over een natuurlijke gave om hun lichaam ritmisch te laten bewegen synchroon aan een beat, dan is het wellicht ook mogelijk hen uiteindelijk verschillende ritmes aan te leren en hen ooit eens te laten drummen zonder de aanmoediging van mensen, zo meent psycholoog Aniruddh Patel van Tufts University.
Maar tot nog toe is dat echter nog niet gebeurd bij de primaten, bonobos, chimpansees of mensapen. In tegenstelling tot Darwin meent Patel dat dit talent om nieuwe en afwisselende ritmes aan te leren alleen aanwezig kan zijn bij sommige soorten vogels, walvissen, olifanten, vleermuizen, met name zij die het talent hebben van “vocal-learning”. Het “freestyle” dansen van een hond is heel leuk om gade te slaan maar het toont niet aan dat honden ook daadwerkelijk het ritme aanvoelen, zegt hij.
Wat te denken van mensen? De evolutie-bioloog (en amateur muzikant) W. Tecumseh Fitch wijst erop dat het besef van ritme als eerste tot ons kwam en ons later de bouwstenen gaf voor de taal zelf. Buitenspel gezet door de taal veranderde de muziek gaandeweg als een soort van “levende fossiel” van een eerder communicatiefe fase van de mensheid,” schrijft hij. Nu muziek niet langer noodzakelijk was voor de communicatie ontwikkelde het zich uiteindelijk tot de “rijke en grenzeloze speeltuin voor de creatieve expressie.” die het nu is.