Paul Hindemith werd geboren in Hanau, vlak bij Frankfurt. Opgeleid tot violist, componist en dirigent plaatste hij zich in een aantal opzichten zowel naast als tegenover de componisten van de Tweede Weense School. Zijn vroegste werk is nog neoromantisch te noemen, het latere doet meer denken aan de expressionistische stijl van Schönberg zonder echt atonaal te worden.
Uiteindelijk ontwikkelde hij zijn eigen tonale, maar niet-diatonische systeem, dat hij gedetailleerd uit de doeken deed in een driedelig theoretisch werk, Unterweisung im Tonsatz, dat hij ook heeft onderwezen als leraar compositie aan de Hochschule für Musik in Berlijn, waar zich tussen zijn studenten Wernher von Braun bevond die, voordat hij in raketten geïnteresseerd raakte, componist wilde worden.
Ondanks zijn bezwaar tegen de pure atonaliteit nam Hindemith in door hem georganiseerde muziekfestivals evengoed het werk van Schönberg en Webern op. Door deze onduidelijke positie bestond er bij het na-ziregime grote verwarring over hoe zijn werk gekwalificeerd moest worden. Sommigen veroordeelden zijn muziek als entartete Kunst’ en de minister van Propaganda Joseph Goebbels noemde hem tijdens een openbare lezing in Berlijn een atonale herriemaker’. Maar anderen vonden hem juist een goed voorbeeld van een moderne Duitse componist wiens muziek desondanks was gebaseerd op tonaliteit en vol zat met verwijzingen naar volksmuziek.
Dit dilemma werd opgelost door Hindemith in Turkije aan te stellen om de muzikale opleidingen te reorganiseren, zodat hij niet direct verbannen werd maar wel een flink eind uit de buurt was. Toch vond hij het gezien alle onzekerheid verstandiger om in 1938 naar Zwitserland te vertrekken en in 1940 door te reizen naar de Verenigde Staten, hoofdzakelijk omdat hij met een joodse vrouw was getrouwd. Daar werd hij in 1946 tot staatsburger genaturaliseerd, maar hij keerde in 1953 toch terug naar Europa, eerst naar Zürich en toen naar Frank-furt, waar hij aan een ontsteking van zijn alvleesklier overleed. Zijn belangrijkste opera’s zijn Mörder.; Hoffnung der Frauen – met een libretto van Oskar Kokoschka -, Mathis der Maler – gebaseerd op het leven van de renaissanceschilder Matthias Grünewald – en Die Harmonie der Welt.
De laatste is een mystieke opera – en de allereerste met een wetenschapper als hoofdpersoon – die handelt over het leven van de astronoom en astroloog Johannes Kepler, waarin Hin-demith heeft geprobeerd zijn persoonlijke opvatting over tonaliteit tot uitdrukking te brengen,60 en hij zocht als eerste componist sinds lange tijd direct aansluiting bij de kosmische symfonie. De finale bestaat uit een koortsvisioen van de stervende Kepler, waarin alle personen in hun planetaire verschijningsvorm optreden, gekleed in gouden mantels, en de koorleden in hun met kleine lichtjes bedekte kostuums de Melkweg moeten voorstellen:
Onze starende blik gericht op de oneindige kosmos
Die ons omcirkelt met rijke en lieflijke harmonieën
Brengt ons ertoe door visie, vuur en getrouwe gebeden
Onze onvolmaakte zielen hoger op te tillen
Dan door logica en geleerdheid.
Lees verder – flipboekje met Spotify links