Met de 8ste symphonie heeft de componist Mahler iets bereikt, dat al hetgeen hij vroeger geschreven heeft verre overtreft. Hij zelf was er ten volle van overtuigd.
“Alle meine früheren Symphonieen sind nur Praludien zu dieser.
In den anderen Werken ist noch alle subjektive Tragik,
— dieses da ist ein grosser Freudenspender.”
De 8ste symphonie van Mahler wijkt voornamelijk in dit opzicht van vroegere symphonische werken af, dat zij tegelijk vokaal en instrumentaal is. Wel was de aanwending van koren solostemmen in een symphonie reeds vroeger geen zeldzaamheid. In deze 8ste daarentegen zijn koor en orkest van den aanvang af als het ware samengegroeid tot één harmonisch geheel. Men moge bezwaar hebben tegen de zonderlinge combinatie van het Latijns met het tweede deel van Goethe’s men moge van mening zijn, dat er ook in dit werk, evenals in de vroegere werken van deze componist, veel effekt zonder oorzaak voorkomt, toch zal men moeten toestemmen, dat de 8ste van Mahler een werk is, dat, mits goed uitgevoerd, niet nalaat een machtigen indruk te maken.
Dit ligt niet alleen aan de ongehoorde middelen die voor de uitvoering er van noodig zijn („die Symphonie der Tausend” heeft men het werk spottenderwijze genoemd), maar wel in de eerste plaats aan de overtuigende innerlijke kracht, die hier van den toondichter uitgaat. Om deze muziek te begrijpen en in zich op te nemen, heeft men geen programma nodig.
Reeds de aanhef van het koor klinkt overtuigend, en men volgt de ontwikkeling der thema’s met grote belangstelling, al zijn de vele tekstherhalingen niet meer van deze tijd, en al moet men het met het juiste verband tussen woord en toon niet al te nauw nemen.
Dit geldt in het bijzonder van het eerste gedeelte der symphonie. In het tweede is die verhouding beter, en laat de componist aan Goethe’s gedicht alle recht wedervaren.
De buitengewone bezetting, voor de uitvoering van de 8ste symphonie vereist, is oorzaak, dat zij slechts zelden op de concertprogramma’s kan voorkomen. Want, al is het getal 1000 geen absoluut vereiste om het werk op een waardige wijze te vertolken, en al is het aantal medewerkenden wel eens minder geweest, toch worden vokale en instrumentale krachten vereist, die slechts bij enkele gelegenheden kunnen bijeengebracht worden.
Acht solisten, een gemengd dubbelkoor, een kinderkoor, een zeer sterk bezet orkest met dubbel bezette houten blaasinstrumenten, bovendien nog 8 hoorns, 4 trompetten, 4 bazuinen, 3 pauken, groote trom, bekkens, triangel, klokken, orgel, harmonium, 5 harpen, celesta, piano en mandoline — ziedaar een bezetting die voor de uitvoering gevorderd wordt.
De 8ste symphonie is het toppunt van Mahler’s scheppingsvermogen. Wel is zij nog door een 9de gevolgd, doch deze staat lang niet op de hoogte van haar voorgangster en zegt ons niets meer, dan wij reeds in vroegere werken van hem gehoord hebben.
Van meer betekenis is de compositie Das Lied von der Erde Dit werk is naar aanleiding van oude Chineesche gedichten gecomponeerd. De auteur noemt het een „Symphonie für eine Tenor- und eine Altstimme”; het zou dus als zijn tiende symphonie kunnen gelden.