Boulez werd geboren in Montbrison in het welvarende gezin van een ingenieur, hij kreeg al jong pianoles, en studeerde eerst hogere wiskunde in Lyon voordat hij begon aan de studie muziek bij het Parijsc conservatorium als leerling van Messiaen en Andrée Vaura-bourg, de echtgenote van Arthur Honegger.
Door Messiaen leerde hij Schönbergs twaalftoonstechniek kennen en componeerde hij later in een atonale seriële stijl, het ‘totale’of‘integrale serialisme’, zodat hij net zo goed, of misschien zelfs wel beter, bij de Tweede Weense School als volgeling van Schönberg genoemd kan worden, dan hier bij de‘Parijse’school als leerling van Messiaen. Boulez voltooide zijn eerste eigen composities in de late jaren 1940, waaronder de warm ontvangen maar ook wel ‘onspeelbaar’ genoemde Tweede pianosonate.
Daarna ontwikkelde hij zich, als een van de deelnemers en als een van de docenten van de Darmstadter Ferienkurse, snel tot een van de filosofische leiders van de naoorlogse generatie componisten die experimenten naar een grotere abstractie nastreefden, om te voorkomen dat muziek nog gebruikt zou kunnen worden voor propagandistische doeleinden – zoals de nazi’s bijvoorbeeld hadden gedaan met dc muziek van Beethoven en Wagner. In een van zijn publicaties stelde Boulez: ‘Iedere musicus die de noodzakelijkheid van dodecafonische muziek nog niet heeft ondervonden – ik zeg niet “begrepen” maar “ondervonden” – is nutteloos. Want zijn hele oeuvre heeft dan geen enkele betekenis voor de noden van zijn eigen tijdperk.’’
Maar na de dood van Schönberg publiceerde hij een, gezien het moment, nogal harteloos stuk waarin hij met gebruik van dezelfde agressieve kapitalen stelde: ‘Ik aarzel niet om, zonder een dom schandaal te willen uitlokken maar evenmin zonder bedeesde hypocrisie en zinloze melancholie, op te schrijven: schoenberg is dood.’Ook als persoon was hij, ondanks zijn gedistingeerde uiterlijk, zeer explosief van aard en zijn leermeester Messiaen omschreef hem eens ‘als een leeuw die levend wordt gevild, hij was verschrikkelijk’. Ook voorzag hij zijn composities van aanwijzingen als ‘meer en meer staccato en wreed’, ‘steeds gewelddadiger’, ‘verpulver de klank, snel, droge aanslag, blijf zonder nuances heel erg luid spelen’.
Na zijn seriële stukken Structures i en Polyphoniex componeerde Boulez het als zijn meesterstuk beschouwde en ‘mijlpaal in de twintigste eeuw’ genoemde Le marteau sans maitre of De hamer zonder meester, een stuk voor alt en zes instrumenten op een tekst van de surrealistische dichter René Char. Het is een revolutionaire synthese van verschillende stromingen in de moderne muziek waaronder jazz, Balinese gamelan, traditionele Afrikaanse en Japanse muziek.
Het latere Pli selon pli of Vouw op vouw, op een gedicht van Stéphane Mallarmé, heeft veel met Le marteau gemeen maar werd, gezien de veranderde tijden, een stuk minder enthousiast ontvangen. In een aleatorisch vervolg experimenteerde Boulez nog met wat hij ‘gecontroleerd toeval’ noemde en waarmee hij zich onderscheidde van John Cage door niet alles aan het toeval over te laten maar door verschillende keuzemogelijkheden volledig uit te schrijven.
Na 1960 keerde Boulez terug tot de elektronische muziek, niet alleen door het gebruik van bandopnames, maar ook uitgebreid met ‘live performances’, en hij kreeg de opdracht een instituut op tc richten, het ircm, waar componisten in de gelegenheid worden gesteld gebruik te maken van de beste computerdeskundigen en de meest geavanceerde technologie. Ook vandaag de dag wordt Boulez nog steeds beschouwd als een van de leiders op het gebied van de moderne en postmoderne muziek.
Daarnaast heeft hij een enorme staat van dienst opgebouwd als dirigent van de grootste symfonieorkesten over de hele wereld, met werk van Wagner, Mahler en Strauss als zijn negentiende-eeuwse favorieten, en vrijwel alle moderne componisten uit de twintigste eeuw, waarbij hij er de voorkeur aan gaf met zijn blote handen te dirigeren zonder een dirigeerstokje of baton te gebruiken.